#teamFriet

de patatstelling doorbroken

Lees verder

Het is FRIET!

Op deze website staat uitgelegd waarom de vraag "is het patat of friet?" achterhaald is. Met gedegen onderbouwing laten we zien dat friet toch echt de voorkeur heeft boven patat. Helaas is dit nog steeds niet voor iedereen duidelijk. Het is 2020 en er zijn dus nog steeds Hollanders (ik zeg bewust geen Nederlanders hier) die patat zeggen in plaats van friet. Dit aanstootgevende gedrag wordt mede gevoed door #FakeNews sites als patatoffriet.nl (fun fact: ze kennen het verschil tussen mayonaise en frietsaus niet eens). Mensen die na het lezen van de pro-friet uitleg op deze #teamFriet site nog steeds patat zeggen, zijn gewoon wegkijkers.

Historie

Aardappelen eten we in Nederland al vanaf 1593. Maar friet eten we veel minder lang, namelijk nog maar 150 jaar (jubileumjaar 2019). Friet is van oorsprong streetfood en stamt uit de tijd van de Franse Revolutie: het frituren van aardappels op straat begon toen in de straten van Parijs. Dat is opgetrokken via Noord-Frankrijk, naar Wallonië, door Vlaanderen en zo naar Nederland gekomen. Anderhalve eeuw geleden werd op een kermis in Breda de eerste portie verkocht.[1] Het zuidelijke frietje was er dus vóór het patatje van boven de rivieren.

Inmiddels is friet niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Nederland is nu zelfs de grootste producent en exporteur van bevroren aardappelproducten van Europa.[2]

Kaart patat friet frieten

Demografie

Als een onderzoeksbureau stelt dat 'de meerderheid van Nederland kiest voor patat in plaats van friet', dan is dat een geografisch ding o.b.v. de 'patat-frietgrens'. Ook Lubach heeft hier "onderzoek" naar gedaan en kwam tot dezelfde geografische conclusie als afgebeeld op de kaart.
#teamPatat gebruikt het meerderheidsargument als rechtvaardiging. Maar als in dit post-Babylonische tijdperk reikwijdte van taal een argument is, dan dient de scope niet tot Nederland worden beperkt.

Gelukkig zijn er ook bronnen te vinden op het interwebs die het beter hebben begrepen. Zo laat frietofpatat.be zien dat de wereld groter is dan het Nederland van boven de rivieren, met een opsomming van internationale vertalingen. Conclusie: praktisch de hele wereld spreekt van friet. Let op:

  • Amerika: french fries
  • Duitsland: Fritten, Pommes frites
  • Frankrijk: (patates) frites
  • Spanje: patatas fritas
  • Italië: (patatine) fritte
  • Scandinavië: pommes frites
  • half Nederland én België: friet.
  • Andere helft Nederland: HeT iS PaTaT!

De patat-frietgrens betrekt zich opvallend genoeg enkel op het gerecht en niet op aanverwante woorden. Zo spreekt men ook in Noord-Nederland van frietzak, frietpan, of frietsaus.[3]

Portie friet

Taalkunde

Voor een gedetailleerde taalkundige analyse kunnen we terecht op de friet-pagina van Wikipedia:

"De naam van friet of patat is afgeleid van de woordcombinatie patates frites; Belgisch-Frans voor 'gefrituurde aardappelen'. In Vlaanderen wordt meestal van friet, frieten, frietjes en soms ook fritten gesproken, in de drie zuidelijke provincies van Nederland en in het zuiden van Gelderland spreekt men van friet of frites, in de rest van Nederland wordt vaak het woord patat gebruikt. Het gebruik van het woord "patat" kan in Vlaanderen, Zeeland, Nederlands Limburg en Noord-Brabant verwarring veroorzaken, bij de eerste twee omdat het woord daar "aardappel" of "klap/slag" betekent en in de laatste gevallen omdat het woord er niet of nauwelijks gebruikt wordt."

Saillant detail: de patat-pagina van Wikipedia is een doorverwijspagina ...naar friet, en naar aardappel.

In Nederland hebben de woorden friet en patat taalkundig exact dezelfde betekenis. De taalkundige Marc van Oostendorp schept dan ook duidelijkheid: "Geen van de twee kampen heeft gelijk. Zowel patat als friet klopt. Er zijn alleen maar emotionele argumenten aan te dragen in deze discussie."[4]
Hier heeft Oostendorp zeker een punt, al spreekt hij zichzelf in hetzelfde interview later tegen: "Als je dus in Vlaanderen zei dat je patat wilde eten, kreeg je gekookte aardappelen. Dat is verwarrend." Dit is niet bepaald een emotioneel argument: friet voorkomt verwarring.

Die verwarring is met logica te verklaren, ook taalkundig gezien. Het is namelijk niet ongebruikelijk binnen het Nederlandse taalgebied om een zelfstandig naamwoord te vernoemen naar het omzettingsproces. Enkele voorbeelden:

  • Water > na ijsvorming > ijs
  • Suiker > na karamellisatie > karamel
  • Zure (melk)room > na het karnen > karnemelk
  • Arme beestjes > *hak-hak* > gehakt
  • Patat/aardappel > na het frituren > friet

Een product na de omzetting precies dezelfde naam geven, zoals gefrituurde patatreepjes patat noemen, is niet logisch. Dat is als een ijslolly vruchtensap, een soufflé ei, en gratin kaas noemen.

Waar Amerikanen spreken van french fries, wordt in de rest van de Engelstalige wereld meestal over chips gesproken. Ook 'chips' is afgeleid van de activiteit (afsnijden), en niet van de aardappel.

Tegeltjeswijsheid

Taalkunst

Friet leent zich ook veel beter voor woordspelingen dan patat. Pro-friet tweets? freets. Iemand die op andermens kosten friet eet? profrieteur.

Dat frietliefhebbers ook betere dichters zijn, dat toont taalkunstenaar en Twitteraar @eetschrijver aan met een prachtig gedicht dat op een tegel niet misstaat. Het is het hoogtepunt van een draadje op Twitter dat gerust voor een poetry battle door kan. Met als duidelijke winnaar dus #teamFriet.

Hmmmmm frietjes!

Intonatie

Een niet te onderschatten voordeel van friet t.o.v. patat is het toonkarakter van het woord. Friet klinkt zacht en vriendelijk, patat hard en bijna agressief. In het oosten van het land is het met 'pahtaht' iets minder erg gesteld.

Puntzak friet

Inclusiviteit

In de praktijk zien we vaak dat morele uitgangspunten van ondergeschikt belang zijn. Zo wordt inclusiviteit door bedrijven vaak pas als belangrijk gezien, zodra het economisch interessant is (extra omzet, of risico op omzetdaling door imagoschade).
Het feit dat we in patatzone Haarlem het 'Friethoes' kunnen vinden, is dan ook geen toeval. Zij leveren friet aan horeca-ondernemingen door het hele land, en staan op de grote festivals met mobiele friettrucks. Zo'n bedrijf heeft belang bij een grote, ofwel inclusieve, doelgroep.
Zo zijn er meer voorbeelden. Verspreid over Nederland en België, met ook vestigingen in de randstad, zit het 'Frites Atelier', grote internationale fast food ketens als McDonalds en KFC gebruiken de term friet, Aviko verkoopt oma's smulfriet en plaatst op YouTube een filmpje "Van aardappel tot friet", het AD hield een jaarlijkse friettest, Dapp is een biologische frietwinkel, en op Bol.com worden frietsnijders verkocht (zoeken op patatsnijders geeft zoekresultaten met enkel producten die als titel frietsnijder hebben, en hierbij wordt de artikelcategorie 'frietsnijder' voorgesteld).
Het mooiste voorbeeld is misschien wel ProFri, de Vereniging Professionele Frituurders. Zij organiseren jaarlijks de "Nationale Week van de Friet".

Dat bedrijven kiezen voor friet is dus de logische, inclusieve keuze: iedereen spreekt frietiaans, terwijl het patats toch meer een lokaal dialect is. Niets mis met streektaal, maar zie jezelf niet als 'dat kleine Gallische dorpje dat dapper weerstand blijft bieden' en stop toch met het (ongeargumenteerd!) promoten of zelfs afdwingen van patat.

Wat mensen zeggen...

Twitter profielfoto van Mees
Mees

"Is het patat of friet? Ik ben #TeamFriet. In alle talen is het hetzelfde. Nederland moet er weer zo'n rare naam aan geven."

Twitter profielfoto van Wouter Dortmans
Wouter Dortmans

"180 nationaliteiten in Amsterdam en jij durft geen friet tegen je buurman te zeggen...
Jaarlijks een hele pride door de grachten heen die opkomen voor hun standpunt en jij zegt patat."

Twitter profielfoto van Claudia van den Heuvel
Claudia v/dn Heuvel

"'Patat' is al vreselijk, maar 'patatjes' krijg ik echt niet uit/in mijn strot. #teamfriet"

Conclusie

Zowel patat als friet zijn eigenlijk afkortingen van 'patates frites'. Friet is echter een minder verwarrend en inclusiever woord. Friet is altijd (patates) frites, terwijl patat ook kan verwijzen naar aardappel of zelfs naar een klap of slag. Deze laatste betekenis versterkt het argument dat friet veel gelieflijker klinkt dan patat. Daarnaast, als we toch lui afkorten, waarom dan voor twee lettergrepen kiezen als het ook met één kan?

Als friet de logische keuze is, waarom blijft een groot deel van Nederland dan patat zeggen? Dit komt voornamelijk door randstedelijke dominantie in de mainstream media. Zo zien we bijvoorbeeld zonder uitzondering bij alle grote landelijke dagbladen het woord patat vaker voorkomen dan friet. Een ander voorbeeld. De Utrechter Henk Westbroek heeft het nummer "Kip, patat, en appelmoes" voor Kinderen voor Kinderen geschreven. Zo werden in de jaren '90 kinderen al op jonge leeftijd geïndoctrineerd met deze foute woordkeuze. Nu heeft Westbroek wel een handje van foute teksten, want ook "Sinterklaas, wie kent hem niet? Sinterklaas, Sinterklaas en natuurlijk Zwarte Piet" komt van zijn hand. (De consequenties van die foute tekst zijn hier te zien - misbruikt door racisten). En in 30 jaar is er niet veel verbeterd. Het Kinderen voor Kinderen-liedje Reis Mee! (augustus 2019) met tekst van Leidenaar Jochem Myjer gaat ook over patat. Er is dus nog een lange weg te gaan.

Er bestaan wel liedjes over friet (zullen we friet-liedjes flietjes noemen?), zoals de klassieker "Friet met mayonaise" van Mike Vincent, of de gelijknamige kraker van Ronnie Ruysdael. Dit staat echter in schril contrast met de eerder genoemde institutionele patat-indoctrinatie van jonge kinderen.

Tot slot

Was jij een patatzegger en wil je met de hier opgedane kennis overstappen naar #teamFriet? Dan heb ik goed nieuws voor je. Dit kan helemaal gratis. Wij van #teamFriet zouden het leuk vinden als je jouw keuze via social media wereldkundig maakt, om zo ook anderen te inspireren om frietzegger te worden. Gebruik dan als hashtag #teamFriet en plaats eventueel een linkje naar deze site (teamfriet.nl). Mocht jij je nog steeds niet kunnen vinden in de voorkeur voor friet, stuur dan een e-mail met patat-motivatie naar de Patat Vreters Vereniging. Alle redelijke argumenten uit het pro-patat kamp worden verzameld en zijn terug te vinden op de website van #teampatat.

Ben jij een frietzegger en stoor jij je aan de mensen van de patatbrigade? Probeer die eigenwijze piepers met de op deze site genoemde argumenten over te halen om #teamFriet te omarmen. Mensen die niet voor rede vatbaar zijn, kun je eventueel om een punt te maken gekookte aardappelen serveren terwijl je jezelf een heerlijk frietje voorschotelt. Zoals een bekende band uit het zuiden ooit zong: "Het is een kwestie van geduld, rustig wachten op de dag dat heel Holland frietjes smult!"

Noot: het is ons bekend dat de heren Wilders en Duk op den Twitters in het verleden hun voorkeur voor friet hebben uitgesproken. Voor #teamFriet maakt het echter niet uit of de heren zich in een patatje of frietje verslikken. Wij raden onze leden overigens aan om de bruine substantie die geregeld uit de onderbuik van deze heren komt *niet* over de friet te schenken.

Bronnen, noten en/of referenties

  1. 'Hoera! Het frietje bestaat 150 jaar', NOS, 30-09-2019
  2. Productie van bevroren aardappelproducten in Europa, NOS, 2016 (cijfers CBS 2014)
  3. Patat-frietgrens, Wikipedia, 07-08-2020
  4. 'Wat is het nou: patat of friet?', RTL Nieuws, 26-08-2015

Freets